Düztabanlık Nedir?
Düztabanlık (Pes Planus, Pes Planovalgus) Nedir?
Düztabanlık, ayak tabanında olması gereken kavisi oluşturan kemerin çökmesi sonucu ayak tabanının düz bir görünüm alması durumudur. Ayak tabanı ve ayak kavisini oluşturan ayak kemeri, yürüme ve koşma sırasında vücudun ağırlığını dengeler ve darbeleri emer. Düztabanlık, bu kavisin olmaması veya yetersiz olması durumunda ortaya çıkar ve ayakta ağrı, yorgunluk, ayak bileği, diz, kalça ve bel sorunlarına yol açabilir. Düztabanlık doğuştan olabilir veya zamanla gelişebilir. Bebeklerde ve küçük çocuklarda ayak kemerinin gelişimi tamamlanmadığı için düztabanlık normaldir. Ancak, 6-7 yaşına kadar kemer gelişmezse, bu durum kalıcı hale gelebilir ve tedavi gerekebilir.
Resim: Düztabanlık Bulguları
Düztabanlık Muayenesi için tıklayınız
Düztaban Neden Olur?
Düztabanlık (pes planus), ayak kemerinin çökmesi olarak ortaya çıkan bir ayak şekil bozukluğudur. Bu durum bazı istisnalar dışında 6 yaşına kadar normal gelişim (fizyolojik) olarak kabul edilir. Düztaban neden olur? sorusunun cevabı aşağıdaki nedenler olabilir:
Genetik Faktörler
Ailede düztabanlık öyküsü olan bireylerde bu durum daha yaygın görülür. Genetik yatkınlık, ayak kemerinin yeterince gelişmemesine neden olabilir.
Düztabanlığın genetik faktörlerle ilişkisini inceleyen bilimsel çalışmalar mevcuttur. Liya Xu ve arkadaşlarının yaptığı bir sistematik inceleme ve meta-analiz çalışması, çocuklarda düztabanlık için risk faktörlerini araştırmıştır. Bu çalışma, düztabanlığın genetik faktörlere bağlı olabileceğini göstermektedir. Araştırmada, genetik yatkınlık, erkek cinsiyet, düşük yaş (<9 yıl), eklem gevşekliği, spor ayakkabı giyme ve kentsel çevrede yaşama gibi faktörlerin düztabanlık riskini artırdığı bulunmuştur.
Bu çalışmada, 2001-2021 yılları arasında yayınlanmış literatür taranmış ve 3602 çocuk üzerinde yapılan 15 çalışma meta-analize dahil edilmiştir. Sonuçlar, erkek çocukların düztaban olma olasılığının daha yüksek olduğunu ve yaşla birlikte düztabanlık oranının azaldığını göstermiştir.
Bu bilgiler ışığında, düztabanlığın genetik yatkınlığa sahip bireylerde daha sık görüldüğü söylenebilir. Ayrıca, ailede düztabanlık öyküsü olan çocukların da bu duruma daha yatkın olabileceği belirtilmektedir.
Kas ve Tendon Zayıflıkları
– Kas Güçsüzlüğü: Ayak kasları ve tendonlarının zayıf olması, ayak kemerinin çökmesine yol açabilir.
– Tendon Problemleri: Ayak bileği etrafındaki tendonların (örneğin, posterior tibial tendon) zayıflaması veya yaralanması düztabanlığa neden olabilir.
Tibialis posteiror tendonu disfonksiyonu ilerleyici düztaban olarak kendini gösterir. Fizik tedavi, ortezler ve alçılar hala cerrahi olmayan tedavinin temel unsurlarıdır; ancak, PRP ve ESWT gibi yeni tedaviler, çeşitli tendon patolojilerinde umut verici sonuçlar göstermiş ve giderek artan sayıda tedavi planına dahil edilmektedir. İlerleyici ayak ve ayak şekil bozuklukları ile dirençli ağrı durumlarında cerrahi müdahale önerilmektedir.
Yaralanmalar
– Travma: Ayak veya ayak bileği yaralanmaları, kemik ve eklem yapısını bozarak düztabanlığa yol açabilir.
– Cerrahi Müdahaleler: Ayakta veya ayak bileğinde yapılan cerrahi müdahaleler, kemik veya tendon yapısını etkileyerek düztabanlığa neden olabilir.
Yaşlanma
– Bağ Dokularının Zayıflaması: Yaşlanma sürecinde, ayak kasları ve bağ dokuları zayıflar ve elastikiyetini kaybeder. Bu durum, ayak kemerinin çökmesine neden olabilir.
Obezite
– Fazla kilo, ayak kemerine ekstra yük bindirerek kemerin çökmesine neden olabilir. Bu, özellikle uzun süre ayakta duran veya yürüyen bireylerde daha belirgin hale gelir.
Nöromüsküler Hastalıklar
– Nörolojik Bozukluklar: Serebral palsi veya kas distrofisi gibi nörolojik bozukluklar, ayak kaslarının zayıflamasına ve düztabanlığa yol açabilir.
Gelişimsel Faktörler
– Bebek ve Çocukluk Dönemi: Bebekler ve küçük çocuklar doğal olarak düztaban olabilirler çünkü ayak kemerleri henüz tam olarak gelişmemiştir. Ancak, kemer gelişimi tamamlanmazsa düztabanlık kalıcı hale gelebilir.
Diğer Faktörler
– Romatoid Artrit: İltihaplı eklem hastalıkları, ayak kemerinin yapısını bozarak düztabanlığa neden olabilir.
– Bacak Uzunluk Farkı: Bacaklar arasında uzunluk farkı varsa, bu durum düztabanlığa yol açabilir çünkü vücut ağırlığı bir tarafa daha fazla yük bindirir.
Düztabanlığın nedenlerinin doğru bir şekilde belirlenmesi, uygun tedavi planının oluşturulması açısından önemlidir. Tedavi seçenekleri, düztabanlığın altında yatan nedene ve semptomların şiddetine bağlı olarak değişiklik gösterebilir.
Düztabanlık Tedavisi Var Mı?
Evet, düztabanlığın tedavisi mümkündür. Tedavi seçenekleri arasında ameliyat dışı yöntemler (ayak egzersizleri, tabanlıklar, ortopedik ayakkabılar) ve cerrahi müdahaleler bulunur. Tedavi süreci, bireyin yaşına, semptomlarına ve düztabanlığın derecesine bağlı olarak planlanır.
Düztabanlık Tedavisi
Düztabanlık tedavisi, durumun şiddetine ve semptomlarına bağlı olarak değişir. Hafif vakalarda ayak egzersizleri, ortopedik ayakkabılar ve tabanlıklar yeterli olabilir. Daha şiddetli vakalarda ise fizik tedavi veya cerrahi müdahale gerekebilir. Düztabanlık tedavisinde kullanılan bazı yöntemler şunlardır:
– Ayak Egzersizleri: Ayak kemerini güçlendirmek ve esnekliği artırmak için yapılan egzersizler, düztabanlık tedavisinde önemli bir rol oynar. Ayak parmaklarını kıvırma, topuk kaldırma ve çömelme kalkma gibi egzersizler önerilebilir.
– Ortopedik Ayakkabılar ve Tabanlıklar: Ayak kemerini destekleyen ortopedik ayakkabılar ve özel tabanlıklar, ağrıyı hafifletmeye ve ayak fonksiyonlarını iyileştirmeye yardımcı olur. Bilimsel olarak düztabanlığı iyileştirici bir rolleri yoktur.
– Fizik Tedavi: Kas güçlendirme, esneme ve denge egzersizleri içeren fizik tedavi programları, düztabanlık semptomlarını azaltabilir ve ayak kavisinin oluşmasını sağlayabilir.
– İlaç Tedavisi: Ağrı ve iltihabı azaltmak için ağrı kesiciler veya anti-enflamatuar ilaçlar kullanılabilir. İlaçlar düztabanlığı tedavi etmez ama düztabanlığa bağlı ağrıyı ve ayaktaki ödemi azaltabilir.
– Ameliyat: Ameliyat dışı tedavilere yanıt vermeyen şiddetli vakalarda, cerrahi müdahale gerekebilir. Cerrahi prosedürler, ayak kemerini yeniden oluşturmayı ve deformiteleri düzeltmeyi hedefler.
Düztaban Ayakkabısı
Düztabanlık sorunu yaşayan bireyler için özel olarak tasarlanmış ayakkabılar, ayak kemerini desteklemeye yardımcı olur ve günlük aktivitelerde rahatlık sağlar. Ortopedik ayakkabılar veya özel tabanlıklar, ayağın doğru pozisyonda durmasına ve ağrıların azalmasına yardımcı olabilir. Ayakkabı seçiminde dikkat edilmesi gereken bazı özellikler şunlardır:
– Destekleyici Taban: Ayakkabının tabanı, ayak kemerini destekleyecek şekilde tasarlanmış olmalıdır ve ayakkabının tabanı geniş ve yumuşak olmalıdır.
– Esneklik: Ayakkabı, ayak hareketlerine uyum sağlayacak kadar esnek olmalıdır. Ayakkabı seçerken ayakkabıyı rahatlıkla ikiye katlayabiliyorsanız bu esnek bir ayakkabı olduğunu gösterir.
– Yastıklama: Ayakkabı tabanı, darbeleri emerek ayak ve bacaklardaki stresi azaltacak yastıklamaya sahip olmalıdır. Düztabanlıkta sanılanın aksine sert tabanlı ayakkabılar ağrıyı hafifletmediği gibi tam tersine ayakta yaralara sebep olabilmektedir.
Piyasada ortopedik ayakkabı olarak sunulan ayakkabılar yukarıdaki özelliklere sahip olmalıdır. Tabanı geniş, tabanı yumuşak ve tabanı esnek ayakkabılar ortopedik ayakkabılardır. Bu şartları sağlayan normal ayakkabılar veya ayak problemleri için özel olarak üretilen ayakkabılar, semptomların hafifletilmesine ve ayak sağlığının korunmasına yardımcı olur.
Düztaban Tedavisi Kaç Yaşında Başlar?
Düztabanlık tedavisi genellikle çocukluk çağında başlar. Çocuklarda ayak kemeri genellikle 4-6 yaşına kadar gelişir. Eğer bu yaşlarda kemer gelişmezse ve semptomlar ortaya çıkarsa, tedaviye başlanabilir. Erken müdahale, uzun vadede daha iyi sonuçlar elde edilmesini sağlar. Çocuklarda düztabanlık tedavisinde ayak egzersizleri, ortopedik ayakkabılar ve tabanlıklar kullanılır. Cerrahi müdahale, çocuklarda nadiren gereklidir ve genellikle konservatif yöntemlerle başarılı sonuçlar elde edilir.
Çocuklarda 6 yaşına kadar düzelmeyen düztabanlıkta çocuk mutlaka spora yönlendirilmelidir. Sanılanın aksine çocuklarda düztabanlıkta sadece tabanlık veya ortopedi ayakkabı önermek tedavide yetersizdir. Ağrısı olmayan çocukta tabanlık yerine çocuğu spora yönlendirmek düztabanlığın ilerlemesini önler.
Düztaban Tedavi Edilmezse Ne Olur?
Tedavi edilmediği takdirde, düztabanlık (pes planus) zamanla çeşitli komplikasyonlara yol açabilir. Bunlar şunları içerebilir:
- İlerleyici Şekil Bozukluğu: Ayak kavisinin daha da çökmesiyle düztabanlık ilerleyebilir.
- Ayak ve Ayak Bileği Ağrısı: Yumuşak dokular ve eklemlerde artan stres nedeniyle kronik ayak ve ayak bileği ağrısı gelişebilir.
- Yürüme Zorlukları: Deformite ilerledikçe, yürüme ve uzun süre ayakta durma giderek daha zor hale gelebilir.
- Eklem Problemleri: Ayak, ayak bileği, diz ve hatta kalça eklemlerinde artan stres, bu eklem bölgelerinde erken dönemde osteoartrit (eklem kireçlenmesi) gelişimine yol açabilir.
- Fonksiyonel Sınırlamalar: Koşma veya uzun süre ayakta durma gibi normal ayak kavis desteği gerektiren aktiviteler zorlaşabilir.
- Ayakkabı Problemleri: Ayakları yeterince destekleyen rahat ayakkabı bulma konusunda sorun yaşanabilir.
- Yaşam Kalitesinde Azalma: Sürekli ağrı ve fonksiyonel kısıtlamalar günlük aktiviteleri ve genel yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilir.
Erken müdahale ve uygun tedaviler, düztabanlığın tedavi edilmemesiyle oluşan istenmeyen durumları önlemeye veya hafifletmeye yardımcı olabilir.
Düztabanlık Ameliyatı
Düztabanlık tedavisinde ameliyat genellikle son çare olarak düşünülür. Ameliyat dışı tedavilere (ayak egzersizleri, fizik tedavi, tabanlıklar) yanıt vermeyen ve şiddetli ağrı, şekil bozukluğu veya yürüme zorlukları yaşayan hastalar için ameliyat önerilebilir. Düztabanlık ameliyatı, ayak kemerinin yeniden oluşturulmasını ve şekil bozukluğunu düzeltilmesini hedefler. Ameliyat türleri arasında kemik düzeltme, tendon transferleri, bağ onarımı ve eklem dondurulması gibi geniş yelpazede işlemler bulunur. Ameliyat sonrası iyileşme süreci bireysel farklılıklar gösterir ve rehabilitasyon süreci, ameliyatın başarısı için kritik öneme sahiptir.
Artroerezis Ameliyatı
Artroerezis, düztabanlık tedavisinde uygulanan minimal invaziv (minimal hasarlı) cerrahi yöntemlerden biridir. Bu prosedürde, ayak kemerini desteklemek ve düzeltmek için ayak bileği altındaki topuk eklemine bir implant yerleştirilir. İmplant, topuk kemiği ile kaval kemiği arasındaki talus (aşık kemiği) kemiğinin anormal hareketini engeller. Artroerezis ameliyatı genellikle çocuklarda ve genç yetişkinlerde tercih edilir ve başarılı sonuçlar elde edilebilir.
Artroerezis düztaban ameliyatının uzun vadeli sonuçlarına dair yapılan çalışmalar, bu prosedürün ağrıyı azaltmada ve ayak fonksiyonlarını iyileştirmede etkili olduğunu göstermektedir. Artroerezis düztaban ameliyatı uygulayan doktor sayısı ülkemizde az olmasına rağmen Avrupa’da ve ABD’de bu ameliyat en sık uygulanan düztaban ameliyatıdır. Artroerezis düztaban ameliyatı uygulanan hastalarda ağrı ve şekil bozukluğunu önemli ölçüde azaldığı, hastaların büyük bir kısmının ameliyat sonrası dönemde günlük aktivitelerini sorunsuz bir şekilde sürdürebildiği bildirilmiştir.
Artroerezis düztaban ameliyatı hakkında detaylı bilgi için yazımızı okuyabilirsiniz:
Kemik Ameliyatları
Kemik ameliyatları, düztabanlığın tedavisinde tarihsel olarak uygulanan en eski tedavi yöntemidir. Kemik ameliyatları artroerezis düztaban ameliyatı gibi ağrının şiddetli olduğu ve diğer ameliyat dışı tedavi yöntemlerinin yeterli olmadığı durumlarda uygulanır. Bu ameliyatlar, ayak kemerini yeniden oluşturmak ve şekil bozukluğunu düzeltmek amacıyla kemiklerin kesilmesi, yeniden şekillendirilmesi ve doğru pozisyonda sabitlenmesini içerir. Başlıca kemik ameliyatları şunlardır:
– Kemik kesilmesi (Osteotomi): Kemiklerin kesilerek yeniden şekillendirilmesi ve doğru pozisyonda sabitlenmesi işlemidir. Osteotomi, ayak kemerini desteklemek ve düzeltmek için kullanılan yaygın bir cerrahi yöntemdir.
– Eklem Dondurulması (Artrodez): Ayak kemerini sabitlemek ve ağrıyı azaltmak amacıyla eklem yüzeylerinin birleştirilmesi işlemidir. Artrodez ameliyatı, şiddetli düztabanlık ve buna bağlı geri dönüşümsüz eklem harabiyeti (eklem artriti) olan hastalarda tercih edilir.
Sonuç
Düztabanlık tedavisi, bireyin yaşına, şikayetlerine ve şekil bozukluğunun şiddetine bağlı olarak kişiye özel olarak planlanmalıdır. Güncel bilimsel veriler ışığında, ameliyat dışı tedavilerden cerrahi müdahalelere kadar geniş bir yelpazede tedavi seçenekleri bulunmaktadır. Her hasta için en uygun tedavi yöntemini belirlemek amacıyla detaylı bir değerlendirme ve bireysel planlama yapılmalıdır.
Düztabanlık hakkında sık sorulan sorular ve cevapları için yazımızı okuyabilirsiniz: