👣 Çocuklarda Ayak Ağrısı: En sık 7 neden

Prof. Dr. Yalkın Çamurcu > Makaleler > 👣 Çocuklarda Ayak Ağrısı: En sık 7 neden

Giriş

Ebeveynlerin sıkça karşılaştığı şikayetlerden biri, “Çocuğumun ayağı ağrıyor.” cümlesidir.
Çocuklarda ayak ağrısı, kimi zaman büyüme sürecinin doğal bir parçası olabilir, kimi zaman da ciddi ortopedik problemlerin habercisi olabilir. Özellikle yürümeye yeni başlayan, spor yapan ya da hızla boy atan çocuklarda ayak ağrısı dikkatle değerlendirilmelidir.

Bu yazıda çocukta ayak ağrısının nedenlerini, tanı yöntemlerini, tedavi seçeneklerini ve önleyici yaklaşımları detaylı biçimde inceleyeceğiz.

1. Çocuklarda Ayak Ağrısı Ne Kadar Yaygındır?

Araştırmalar, okul çağındaki çocukların yaklaşık %20’sinin zaman zaman ayak ağrısı yaşadığını ortaya koymaktadır. Bu oran, çocukluk döneminde ayak ağrısının ne kadar yaygın bir sorun olduğunu göstermesi açısından oldukça dikkat çekicidir. Çocukların büyüme çağında kemik, kas, bağ ve eklem yapıları sürekli gelişim halindedir. Bu süreçte ayak, hem vücudun ağırlığını taşıyan hem de hareketin temelini oluşturan karmaşık bir yapıdır.

Büyüme sürecinde kemiklerin uzaması, kasların bu yeni uzunluğa adapte olmaya çalışması ve bağ dokuların esnekliğini koruması arasında hassas bir denge vardır. Eğer bu denge bozulursa, aşırı yüklenme, yanlış ayakkabı seçimi, kilolu olma, ya da yoğun sportif aktivite gibi faktörler devreye girdiğinde, ayakta ağrı ve yorgunluk hissi oluşabilir.

Ayak ağrısı yalnızca bir rahatsızlık belirtisi değildir; bazen büyüme sürecine bağlı geçici bir durum olabilirken, bazen de altta yatan ortopedik bir problemin erken sinyali olabilir. Özellikle topuk, ayak tabanı veya ayak bileğinde hissedilen ağrılar, büyüme plakları (epifiz bölgeleri) üzerindeki tekrarlayan mikrotravmaların sonucu olarak gelişebilir.

Okul çağındaki çocuklar gün içinde uzun süre ayakta kalır, oyun oynar, spor yapar ve ağır çantalar taşır. Bu da ayaklara binen yükü artırır. Eğer ayağın doğal kavis yapısı yeterince desteklenmiyorsa ya da taban yük dağılımı bozulmuşsa, düztabanlık (pes planovalgus), topuk ağrısı (Sever hastalığı) veya stres kaynaklı kas-tendon zorlanmaları gibi durumlar ortaya çıkabilir.

Ayrıca, çocukların çoğu ayak ağrısını doğrudan ifade edemez. “Yorgunum”, “koşmak istemiyorum” ya da “ayakkabım rahatsız” gibi dolaylı ifadelerle şikâyetlerini dile getirirler. Bu nedenle, ebeveynlerin çocuğun yürüme biçimini, ayakkabı aşınma şekillerini ve oyun sırasında gösterdiği performansı dikkatle gözlemlemesi önemlidir.

Kısacası, çocuklarda ayak ağrısı, sadece geçici bir büyüme süreci sonucu olabileceği gibi, uzun vadede müdahale gerektiren ortopedik bir sorunun da ilk habercisi olabilir. Bu nedenle ağrının sıklığı, süresi ve yeri dikkatle değerlendirilmelidir.

2. Çocuklarda Ayak Ağrısı Neden Olur?

2.1 Büyüme ağrıları

;Okul çağındaki çocuklarda en sık görülen kas-iskelet sistemi şikayetlerinden biridir. Tıbbi literatürde “idiopatik büyüme ağrısı” olarak da tanımlanır ve genellikle 3–12 yaş arası çocuklarda ortaya çıkar. Yapılan çalışmalar, çocukların yaklaşık %10–20’sinde bu tip ağrıların görüldüğünü göstermektedir.

Bu ağrılar, kemiklerin hızlı büyümesiyle birlikte kas ve bağ dokuların buna uyum sağlayamamasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Ancak, kesin mekanizması hâlâ tam olarak açıklanamamıştır. Son yıllarda yapılan araştırmalar, büyüme ağrılarının yalnızca fiziksel değil, aynı zamanda biyomekanik ve nörolojik faktörlerle de ilişkili olabileceğini göstermektedir. Bazı çocuklarda ağrı eşiğinin düşük olması, düztabanlık, hipermobilite (eklem gevşekliği) veya D vitamini eksikliği gibi durumların da ağrıya yatkınlığı artırdığı öne sürülmektedir.

Belirtiler:

Genellikle akşam veya gece saatlerinde ortaya çıkar.
Her iki bacakta veya ayakta hissedilebilir, fakat eklem bölgesinden ziyade kaslarda yoğunlaşır.
Dinlenmekle geçer, sabah olduğunda ağrı tamamen kaybolur.
Gün içinde aktiviteyi kısıtlamaz ve çocuk genellikle normal şekilde yürür, koşar.
Röntgen, MR veya laboratuvar testlerinde herhangi bir anormallik saptanmaz.

Bu özellikleriyle büyüme ağrıları, enfeksiyon, travma veya romatolojik hastalıklar gibi diğer patolojik nedenlerden kolayca ayırt edilir.

Tedavi ve Öneriler:

Hafif vakalarda masaj, ılık duş veya bacak kaslarını esneten egzersizler genellikle rahatlama sağlar.
Yeterli sıvı alımı ve elektrolit dengesi, kas fonksiyonlarının sağlıklı çalışması açısından önemlidir.
D vitamini düzeyinin değerlendirilmesi ve gerekirse takviye edilmesi önerilir.
Nadiren, ağrı çok sık tekrar ediyorsa veya tek taraflı oluyorsa, altta yatan başka bir ortopedik veya romatolojik problem açısından değerlendirme yapılmalıdır.

Sonuç olarak, büyüme ağrıları çocukluk döneminin geçici ve iyi huylu bir durumudur. Ancak, ağrılar tek taraflı, sabah sertliğiyle birlikte veya şişlikle seyrediyorsa, bu durumda büyüme ağrısından farklı bir hastalık söz konusu olabilir ve çocuk ortopedi uzmanına başvurulması gerekir.

2.2. Düztabanlık (Pes Planovalgus)

Çocuklarda en sık görülen ortopedik nedenlerden biridir.
Normalde ayak tabanı içe doğru kavislidir. Bu kavis kaybolduğunda ayak tabanı tamamen yere basar ve özellikle uzun yürüyüşler sonrası ağrı hissedilir.

Belirtiler:

Ayağın iç kısmında çökmenin görülmesi
Uzun süre ayakta kalınca ağrı
Çocuğun “ayakkabılarım yamuluyor” demesi

Tedavi:

Çoğu çocukta esnek düztabanlık olup ağrısız seyreder.
Ancak ağrılı olgularda ortez (tabanlık), kas güçlendirme egzersizleri veya cerrahi (arthroeresis gibi) seçenekler gündeme gelir.

Düztabanlık hakkındaki makalemizi okumak için tıklayınız

2.3. Topuk Ağrısı (Sever Hastalığı – Kalkaneal Apofizit)

Sever hastalığı, çocuklarda ve özellikle sporla aktif olarak uğraşanlarda görülen en yaygın topuk ağrısı nedenidir. Tıpta “kalkaneal apofizit” olarak bilinir ve genellikle 8–14 yaş arası çocuklarda, büyüme plaklarının (apofizlerin) açık olduğu dönemde ortaya çıkar. Bu yaş aralığı, topuk kemiği (kalkaneus) büyüme merkezinin kapanmadan önce en hassas olduğu dönemi temsil eder.

Çocukluk çağında topuk kemiğinin arka kısmında, aşil tendonu ile topuk kemiği arasındaki büyüme kıkırdağı tekrarlayan çekme kuvvetlerine maruz kalır. Koşma, zıplama veya ani duruş gibi aktiviteler bu bölgeye mikrotravmalar oluşturur. Bu durum, apofiz bölgesinde inflamasyon, ağrı ve hassasiyet gelişmesine neden olur.

Risk Faktörleri ve Nedenler

Futbol, basketbol, atletizm gibi koşu ve sıçramaya dayalı sporlar
Aşil tendonu kısalığı veya gerginliği
Düztabanlık (pes planovalgus) ya da yüksek kavisli ayak (pes kavus) gibi biyomekanik bozukluklar
Uygun olmayan veya aşınmış spor ayakkabılar
Obezite veya hızlı büyüme dönemleri

Bu faktörler, topuk üzerindeki tekrarlayıcı yüklenmeyi artırarak apofiz bölgesinin tahrişine yol açar.

Belirtiler

Özellikle topuğa basarken ağrı hissedilir.
Ağrı, aktivite sonrası veya uzun yürüyüşler sonrası artar.
Topukta hassasiyet, bazen hafif şişlik veya sıcaklık hissi olabilir.
İleri durumlarda çocuk parmak ucunda yürümeyi tercih edebilir.
Genellikle iki taraflı görülse de tek taraflı olabilir.

Ağrı genellikle dinlenme ile azalır, ancak tekrarlayan yüklenmelerde yeniden ortaya çıkar.

Tanı

Tanı çoğunlukla klinik muayene ile konur.

Röntgen, büyüme plağının açık olduğunu gösterse de spesifik bir bulgu vermez.
MR veya ultrasonografi, yalnızca atipik durumlarda (örneğin enfeksiyon şüphesi veya stres kırığı ayırımı gerektiğinde) kullanılır.
Tanıda önemli olan, ağrının yerinin tipik olması (topuğun arka alt kısmı) ve aktiviteyle ilişkili şekilde artmasıdır.

Tedavi

Sever hastalığı kendini sınırlayan, yani büyüme plağı kapandığında genellikle tamamen düzelen bir durumdur. Ancak doğru yönetilmediğinde aylarca süren ağrılara ve spor performansında düşüşe neden olabilir.

Tedavi yaklaşımları:

Aktivite Düzenlemesi:
Ağrı dönemi boyunca zıplama, koşma ve topuğa yük bindiren aktiviteler kısıtlanmalıdır. Ancak tamamen hareketsiz kalmak da önerilmez.
Topuk Desteği:
- Silikon veya yumuşak topuk yastıkları, darbeyi azaltır ve ağrıyı hafifletir.
- Gerekirse kişiye özel tabanlıklar kullanılabilir.
Germe Egzersizleri:
- Aşil tendonu ve baldır kaslarını (gastroknemius-soleus kompleksi) esneten egzersizler önerilir.
- Bu egzersizler, topuğa binen çekme kuvvetini azaltır.
Soğuk Uygulama ve Analjezikler:
- Spor sonrası 10–15 dakika soğuk kompres uygulanabilir.
- Gerektiğinde parasetamol veya ibuprofen gibi basit ağrı kesiciler kullanılabilir.
Kısa Süreli İmmobilizasyon (Alçı veya Walker Bot):
- Ağrının şiddetli olduğu, günlük aktiviteleri engellediği durumlarda birkaç hafta süreyle hareketsizleştirme düşünülebilir.

Prognoz (Gidişat)

Sever hastalığı genellikle 3–6 ay içinde tamamen iyileşir.
Büyüme plağı kapandığında (yaklaşık 15 yaş civarı), ağrı kalıcı bir hasar bırakmadan kaybolur. Ancak, uygun tedavi edilmezse kompensatuar yürüyüş bozuklukları ve tekrarlayan aşil tendiniti gelişebilir.

2.4. Travma ve Aşırı Yüklenme

Aktif çocuklarda ayak bileği burkulmaları, stres kırıkları veya kas zorlanmaları sık görülür.
Spor aktivitelerinde uygunsuz ayakkabı seçimi, zemin farkı veya ısınma eksikliği bu duruma zemin hazırlar.

Tedavi: Dinlenme, soğuk uygulama, elastik bandaj ve uygun rehabilitasyon.
Kronik ağrılarda mutlaka radyolojik inceleme gerekir.

2.5. Ayak Bileği ve Topuk Deformiteleri

Pes kavus (yüksek kavisli ayak): Ayak tabanının aşırı kavisli olması nedeniyle yük dağılımı bozulur.
Valgus veya varus deformiteleri: Ayağın içe veya dışa dönük basması ağrıya ve erken yorgunluğa yol açar.
Yapısal deformiteler çoğunlukla nöromüsküler hastalıklarla (ör. serebral palsi) ilişkilidir.

2.6. Tırnak Batması ve Cilt Problemleri

Dar ayakkabılar, terleme, hijyen sorunları ve yanlış tırnak kesimi, özellikle ergenlik dönemindeki çocuklarda tırnak batmasına ve cilt enfeksiyonlarına neden olabilir.
Basit bir tırnak batması bile yürürken ciddi ağrıya yol açabilir.

2.7. Enfeksiyonlar ve Romatolojik Nedenler

Enfeksiyonlar: Özellikle bakteriyel artrit veya osteomiyelit gibi durumlarda ateş ve şiddetli ağrı olur.
Romatolojik hastalıklar: Çocukluk çağı romatoid artriti (JIA) gibi durumlarda kronik eklem ağrısı ve sabah tutukluğu görülür.

3. Çocuklarda Ayak Ağrısının Belirtileri

Ağrının kaynağı bazen çocuk tarafından doğru ifade edilemez. Bu yüzden ebeveynlerin şu belirtilere dikkat etmesi gerekir:

Yürürken aksama veya topallama
Oyun veya spor aktivitelerinde çabuk yorulma
Sık ayakkabı değiştirme isteği
Ayak tabanında veya topukta şişlik
Sabah tutukluğu veya gece ağrısı

Bu belirtiler varsa, çocuk ortopedi uzmanı tarafından değerlendirilmesi gerekir.

4. Tanı Yöntemleri

Tanı için ayrıntılı hikâye, fizik muayene ve gerekirse radyolojik tetkikler kullanılır:

Röntgen: Kemik yapısı ve deformite varlığı için
Ultrasonografi: Yumuşak doku ve tendon problemlerinde
MRG (Manyetik Rezonans): Stres kırıkları, kıkırdak ve bağ dokusu sorunlarında
Bilgisayarlı Tomografi (BT): Kemik yapıyı daha net değerlendirmek için

5. Çocukta Ayak Ağrısı Nasıl Geçer ve Tedavi Edilir?

5.1. Egzersiz ve Fizyoterapi

Ayak tabanı kaslarını güçlendiren parmakla havlu toplama, top yuvarlama egzersizleri
Aşil tendonu germe hareketleri
Denge ve propriosepsiyon çalışmaları

5.2. Ortez ve Tabanlık Kullanımı

Özellikle düztabanlık, topuk ağrısı ve yapısal bozukluklarda kişiye özel tabanlık kullanımı önemlidir.
Destekli tabanlıklar, ağrıyı azaltır ve ayağın biyomekaniğini düzeltir.

5.3. Uygun Ayakkabı Seçimi

Ayağa tam oturan, nefes alabilen, topuk desteği olan ayakkabılar tercih edilmelidir.
Uzun süreli düz tabanlı veya dar burunlu ayakkabılar çocuklarda deformiteye yol açabilir.
Spor yapan çocuklarda ayakkabı, branşa uygun olmalıdır.

5.4. Medikal ve Cerrahi Tedavi

İltihabi nedenlerde antibiyotik veya anti-inflamatuar ilaçlar kullanılabilir.
Cerrahi tedavi, genellikle yapısal deformitelerde veya konservatif tedaviye yanıt vermeyen olgularda düşünülür (örneğin: arthroeresis, osteotomi).

6. Ayak Ağrısını Önlemek İçin Altın Öneriler

Çocuğun ayakkabılarını her yıl yenileyin; hızlı büyüyen ayaklar için sık kontrol yapın.
Aşırı kilo, ayaklara binen yükü artırır – dengeli beslenme önemlidir.
Spor öncesi mutlaka ısınma ve germe egzersizleri yaptırın.
Çocuğunuzun yürüyüşünü düzenli gözlemleyin – aksama veya içe basma fark ederseniz uzman görüşü alın.
Evde çıplak ayakla yürümek, kas gelişimi açısından faydalıdır.

7. Hangi Durumlarda Ortopedi Uzmanına Başvurmalı?

Ağrı 1 haftadan uzun sürüyorsa
Ayağında şişlik, kızarıklık veya ısı artışı varsa
Çocuk yürümek istemiyorsa veya aksıyorsa
Travma sonrası ağrı geçmiyorsa
Sabahları tutukluk veya eklemde sertlik hissediliyorsa

8. Sık Sorulan Sorular

❓ Çocuğumun ayağı düztaban, ileride düzelir mi?

Çoğu çocukta 7–8 yaşına kadar fizyolojik düztabanlık görülür ve zamanla düzelir.
Ancak ağrılı veya sert düztabanlık kalıcı olabilir, mutlaka muayene gerekir.

❓ Spor yapan çocuklarda ayak ağrısı normal midir?

Yoğun antrenman dönemlerinde kas-tendon zorlanması olabilir, ancak ağrı dinlenme ile geçmiyorsa ciddiye alınmalıdır.

❓ Ayak ağrısı büyüme ağrısı mı, yoksa hastalık mı?

Büyüme ağrısı genellikle akşamları olur ve sabah geçer. Tek taraflı, şişlik veya kızarıklıkla giden ağrılar büyüme ağrısı değildir.

9. Sonuç

Çocukta ayak ağrısı, hafif bir kas yorgunluğundan ciddi ortopedik problemlere kadar geniş bir yelpazede değerlendirilebilir.
Ebeveynlerin dikkatli gözlemi, uygun ayakkabı seçimi ve erken tanı sayesinde çoğu problem kalıcı hasar bırakmadan tedavi edilebilir.
Unutmayın, çocuğunuzun ayak sağlığı onun hareket özgürlüğünün temelidir.

Prof. Dr. Yalkın Çamurcu’ya muayene randevusu almak için tıklayınız

İletişim için tıklayınız